Toen in mijn opleiding tot mindfulnesstrainer de vraag kwam om een referaat te houden, wist ik meteen over welk onderwerp dat moest gaan. De 7 houdingskwaliteiten van mindfulness. Waarom? Omdat ze voor mij het begin en eindpunt zijn van mindfulness en meditatie. Daarover straks meer.
In dit blog beschrijf ik kort wat de inhoud van het referaat was. Om te beginnen natuurlijk de 7 houdingskwaliteiten zelf. Ze zijn door Jon Kabat-Zinn benoemd als behulpzame aspecten bij het beoefenen van mindfulness.
De 7 kwaliteiten
- Niet oordelen. We oordelen voortdurend over onze eigen ervaring. We etiketteren, labelen: goed, fout, neutraal. Deze gewoonte zet ons vast in automatische reacties en dat maakt ons onvrij. De belangrijkste stap is vooral bewust worden van hoezeer we dat doen. Daarna volgt ruimte voor een breder perspectief. Maar let op: je hoeft je geest niet te laten stoppen met oordelen! Het gaat vooral om niet automatisch reageren, maar onderscheidingsvermogen ontwikkelen. Oordelen geeft een sluier waardoor je de werkelijkheid niet helder ziet. En wat je wilt is je lenzen schoon poetsen en zien wat er werkelijk is.
- Geduld. Om de dingen zich te laten ontvouwen in hun eigen tijd. De oude Grieken noemden dit principe Kairos: de dingen het juiste moment gunnen. Het gaat ook om geduld hebben met onszelf en onze eigen geest. We hoeven ons niet te haasten naar het volgende moment, naar de volgende ervaring. Dan missen we de schoonheid van dít moment. Het cultiveren van geduld helpt ons herinneren dat we onze momenten niet voortdurend hoeven vullen met activiteiten en denken om waardevol te laten zijn. Geduldig zijn is open staan voor ieder moment.
- Beginners mind. Ofwel, ieder moment opnieuw beginnen, alles ervaren alsof je het voor het eerst ziet. Dat is ook helemaal waar, want dit moment heb je echt nog nooit meegemaakt! Door een beginners mind sta je open voor nieuwe mogelijkheden. Het is een frisse blik en voorkomt dat je verstrikt raakt in de routine van je eigen ‘expert-mind’. Shunryu Suzuki, één van de eerste Japanse Zenleraren in de VS zei: “To the expert-mind there are few possibilities, to the beginnersmind there are many possibilities”. Als je mensen fris ziet en niet al je plaatjes en oordelen op ze plakt, als je niet aanneemt dat ze hetzelfde zijn als eerder, dan is dat transformatief. Mensen voelen zich gezien, echt ontmoet.
- Vertrouwen. Daarvoor vormen jijzelf en je lichaam is een mooi startpunt van beoefening. Vertrouwen in de wijsheid van lichaam, dat het zomaar vanzelf werkt, bijvoorbeeld je ademhaling, je organen, en dat het je zo mooi en complex dient. Datzelfde vertrouwen kun je hebben in je geest. Het is vergelijkbaar met het begrip ‘basic goodness’ dat de boeddhistische leraar Chögyam Trungpa ooit introduceerde. Bedenk daarbij dat het onmogelijk is om op een ander te lijken. Je enige hoop is dat je meer jezelf gaat worden. En hoe meer vertrouwen je hebt in je eigen goedheid, je eigen wijsheid, hoe meer je zult kunnen vertrouwen in een ander, in relatie en in wat er is. Vanuit dit startpunt kun je ook vertrouwen dat dingen zichzelf ontvouwen. “Het pad ontstaat tijdens het lopen”
- Niet streven. Streven is voor de moderne mens vaak een basishouding. De kunst is om niet ergens te willen komen dan waar je al bent. Het is fundamenteel niet-doen. Voor de moderne mens is het een totale omkering van wat we gewoon zijn, maar het is helend en voedend. Wat er is, is genoeg, ook als het niet prettig is. Maar let op: het is niet hetzelfde als niets meer doen, of helemaal geen doelen meer hebben. In Zen wordt gezegd: sit and tend your garden. Met andere woorden: rust in zijn en heb een gezond verlangen, waarin je met liefde, toewijding en lichtheid werkt aan iets wat belangrijk is voor je.
- Aanvaarding. Laat alles wat er is, er ook zijn – omdát het er nu eenmaal is. Aanvaarding is de dingen zíen zoals ze zijn. Stop met vechten, stop met de dingen te veranderen in iets wat ze níet zijn. Om Byron Katie te citeren: “Don’t argue with reality. You will lose, but only 100% of the time”. Aanvaarding is de bereidheid om dingen te zijn zoals ze zijn, zodat je een passend antwoord kunt geven. Dat vraagt ook moed. Het is moedig onder ogen zien. Het is dus niet: alles leuk vinden, of passief zijn.
- Loslaten. Onze geest houdt ons gevangen. We grijpen naar dingen die we willen hebben, en weren dingen af die we onprettig vinden. De gedachten aan beide blijven doorgaan en houden ons vast. Loslaten is toestaan dat de dingen zijn zoals ze zijn. “Letting be”.
Aandachtspunt: intentie
Onze strevende geest kan hier heel makkelijk weer iets van maken dat je moet bereiken. Echter, de 7 kwaliteiten zijn geen doelen. Het is niet iets wat je moet worden. Je hoeft jezelf dus niet te dwingen om ‘perfect’ te zijn. Dan ga je toch weer op pad om iets te zijn wat je niet bent, om ergens anders te zijn dan precies hier. Dat is dus niet de bedoeling. Het gaat erom dat je de intentie hebt. Je zet als het ware je neus die kant op.
Aandachtspunt: 7 valse vrienden
Je kunt de kwaliteiten ook verkeerd begrijpen. Rob Brandsma noemt dat de 7 valse vrienden. Het zijn eignelijk ‘doorschieters’ : je denkt misschien dat je goed bezig bent, maar eigenlijk kom je in een nieuwe verkramping terecht.
| 7 Houdingskwaliteiten | 7 valse vrienden |
| Niet oordelen | Onverschilligheid |
| Geduld | Verbetenheid |
| Beginnersmind | Naïviteit |
| Vertrouwen | Laissez Faire |
| Niet-streven | Doelloosheid |
| Aanvaarding | Lijdzaamheid |
| Loslaten | Desintegratie |
Ze wijzen naar hetzelfde
De 7 houdingskwaliteiten overlappen en versterken elkaar. Je hoeft ze dus niet allemaal de hele tijd te beoefenen. Kabat Zinn zegt dat als je er één beoefent, je ze allemaal beoefent. Ze wijzen namelijk allemaal naar hetzelfde: helder en vriendelijk aanwezig zijn in dit moment. De moed om alles onder ogen te zien en daar welwillend en met vertrouwen tegenover te staan. In het boeddhisme spreekt men in dit verband over de mala (het moedige, het helderheidsaspect) en de lotus (het vriendelijke, compassievolle aspect)
In mijn woorden: de 7 houdingskwaliteiten wijzen naar het besef dat lijden de discrepantie is tussen wat er is en wat je wilt dat er is.
Het begin en eindpunt
Zoals ik al schreef zijn de 7 houdingskwaliteiten voor mij het begin- en het eindpunt van meditatie en mindfulness. Dat zit zo. Het beoefenen is ondersteunend aan helder gewaar-zijn, pure awareness. Maar andersom komt pure awareness ook tot uitdrukking in de 7 houdingskwaliteiten. De belichaming van helder gewaar-zijn is heldere vriendelijkheid, de lotus en de mala.
